Bir çox dünya ölkələrində insanları süd istehlak etməyə həvəsləndirmək üçün məktəb südü proqramları tətbiq edilir.

Məktəb südü layihəsi dünyanın 80-dən çox ölkəsində müxtəlif vaxtlarda həyata keçirilsə də, təcrübələrdə fərqliliklər ölkədən ölkəyə dəyişir. Məsələn, Aİ-də təhsil müəssisələrində şagirdlərə emal olunmuş süd məhsullarının tədarükü üçün icma yardımı edilir.

1996-cı ildə Çexiyanın paytaxtı Praqada kiçik miqyaslı müəssisə tərəfindən başladılan Məktəb Südü Proqramı isə həmin ildən bu yana AB-yə üzvlük prosesi zamanı bir dövlət layihəsinə çevrilib. Çexiyada 2004-cü ildə 2569 məktəbdə 540 min şagirdə süd paylanıb və proqramın süd istehlakında 19 faiz artım təmin etdiyi müşahidə edilib.

Proqram “Laktea” adlı qeyri-kommersiya təşkilatı tərəfindən idarə olunub və maliyyənin 50 faizi milli və icma ianələri, 50 faizi isə ailələr tərəfindən qarşılanıb. Portuqaliyada məktəb südü təcrübələri nəticəsində adambaşına illik içməli süd istehlakı 29 litrdən 70 litrə yüksəlib.Taylandda ümumi milli süd istehlakının 25 faizi, Yaponiyada 9 faizi, ABŞ-da isə 7 faizi , Finlandiyada isə 5 faiz, Norveçdə və İsveçdə 4 faiz, Kanada və Danimarkada 3 faizini məktəb südü təşkil edir.

Uşaq qastroenterologiyası və qidalanma mütəxəssisi professor dr. Benal Büyükgebiz süd və süd məhsullarının əhəmiyyətini açıqlayıb. Professor bildirib ki, doğuşdan 18 yaşa qədər ən mühüm bioloji proses böyümədir və bu prosesdə kalsium vacibdir:

“Sümükdə mineralların saxlanması (sümük minerallaşması) yeniyetməlik dövründə çox əhəmiyyətli dərəcədə (80%) baş verir. Erkən uşaqlıq dövründə (birinci il) ana südü və ya uşaq yeməkləri kalsiumla zəngindir. Uşaq böyüdükcə kalsiumla zəngin qidalar qəbul etməyə davam etməlidir. Lakin bu, adətən mümkün olmur. Uşaq böyüdükcə süd və süd məhsulları istehlakı azalır. Bununla belə, süd və süd məhsulları kalsiumun bilinən ən zəngin mənbəyidir.

Bəzi yaşıl yarpaqlı tərəvəzlərdə də kalsium olsa da, uşaqların tərəvəz istehlakı çox məhdud və qeyri-kafidir. üstəlik, normal tərəvəz istehlakı ilə qəbul edilə bilən kalsium miqdarı çox məhduddur. Gündəlik kalsiuma ehtiyacımızın ən azı 60%-i süd və süd məhsullarından qarşılanmalıdır.Süd istehlakının azaldılması piylənmənin yayılmasında faktor kimi müəyyən edilib. Süd içməyən uşaq sərinləşdirici içkilər və şəkər əlavə edilmiş içkilər qəbul edir.

Süd, qatıq, pendir (kəsmik, kəsmik) və süd tozu kimi süddən hazırlanan qidaları ehtiva edən bu qrup, xüsusilə keyfiyyətli protein, kalsium, fosfor, sink, B2 vitamini və B12 vitamini kimi bir çox qida maddəsinin əhəmiyyətli mənbəyidir. Bütün yaş qruplarının, xüsusən də yetkin qadınların, uşaqların və yeniyetmələrin hər gün süd və məhsullardan istifadə etməsi tövsiyə olunur. ümumiyyətlə, süd istehlakı uşaqlarda boy artımı və çəki artımına müsbət təsir göstərir.

Həyatın bütün dövrlərində sümük kütləsi və mineral tərkibinə müsbət təsir edir. Raxit və osteoporozdan qoruyur. Epidemioloji tədqiqatlar onun kolon xərçənginə qarşı qoruyucu təsir göstərdiyini sübut edir. Dişin mina qatına qoruyucu təsir göstərir və diş çürüməsinə qarşı bakteriyaları azaldır. Metabolik sindrom, ürək-damar xəstəlikləri, 2-ci tip diabet və piylənmədən qoruyur”.

Beləliklə, bütün bunları nəzərə alaraq uşaqların sağlam orqanizmə malik olması məqsədilə bu gün bir çox dünya ölkələrində məktəblərdə şagirdlər südlə təmin edilir.

Qeyd edək ki, artıq bir neçə ildir ki, qonşu Türkiyədə də məktəblərdə şagirdlərə süd verilməsi layihəsi gerçəkləşdirilir. Azərbaycanda isə hələ ki, bu proses reallaşmayıb. Artıq sabah yeni tədris ili başlayır.

Bəs yeni tədris ilində məktəblərdə belə bir prosesin gerçəkləşməsi gözlənilirmi?

Məsələ ilə Elm və Təhsil Nazirliyi Cebhe.info-nun sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, ümumi təhsil müəssisələrində belə bir layihə nəzərdə tutulmur.

Nigar Abdullayeva
Cebhe.info