Ukraynada müharibə il yarımdan çoxdur ki, davam edir və dövrümüzün ən mühüm geosiyasi, humanitar fəlakətlərindən biri olaraq qalır.  Döyüşlər, hər iki ölkənin daxili siyasətindəki dəyişikliklər, beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyi fonunda müharibənin mümkün istiqamətləri və onun yekunlaşması məsələsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Cəbhədə vəziyyət 

Hazırda Rusiya qoşunları müxtəlif istiqamətlərdə, o cümlədən Kursk vilayətinin sərhədyanı rayonlarında əməliyyatlarını gücləndirir.  Genişmiqyaslı əks-hücumlar zamanı rus qoşunları yeni mövqelərə irəliləyərkən Ukrayna bölmələrini bir neçə kənddən çıxarıblar.  Əhəmiyyətli itkilərə baxmayaraq, hər iki tərəf hücumu artırır. 

Rusiya ordusunun sərhəd bölgələrində uğurları və Ukraynanın Sumı vilayətinə hücumları fonunda Kiyev Qərb tərəfdaşlarının artan təzyiqləri ilə üzləşir.  İctimai dəstəyin azalması Ukraynaya növbəti irimiqyaslı yardımı sual altında qoyur. Bununla belə, Qərb ölkələri, o cümlədən ABŞ və Böyük Britaniya Ukraynaya dəstək üçün mümkün addımları, o cümlədən daha uzunmənzilli raketlərin tədarükü və hərbi yardımın artırılmasını müzakirə edir. 

Müharibənin inkişafına təsir edən əsas amillərdən biri beynəlxalq ictimaiyyətin Ukraynaya dəstəyinin səviyyəsidir. ABŞ, Avropa hərbi və maliyyə yardımı göstərməyə davam etsə də, Qərb diplomatları və siyasətçiləri arasında uzunmüddətli dəstəyin hər kəsin təmin etmək istəmədiyi əhəmiyyətli resurs tələb etdiyi anlayışı artır. ABŞ və Böyük Britaniya rəsmilərinin Ukraynaya son səfərləri real müharibə məqsədlərini müzakirə etməyin vacibliyini vurğulayır. Qərb diplomatları deyirlər ki, əsas gərginlik mənbəyi Kiyevin hərbi ambisiyaları ilə döyüş meydanındakı reallıq arasındakı fərqdir. 

Hər iki tərəf danışıqlara hazır olduqlarını bildirib, lakin şərtlər qəbuledilməz olaraq qalır. Qərb diplomatları israr edirlər ki, Ukraynanın tam qələbəsi üçün böyük resurs tələb edilir. Bəzi avropalı siyasətçilər artıq Kiyevi öz məqsədlərinə yenidən baxmağa və sülh danışıqlarına daha çevik yanaşmağa çağırırlar. 

Rusiya tərəfi isə danışıqlara hazır olduğu barədə bəyanatlara baxmayaraq, Kiyevin qəbuledilməz hesab etdiyi şərtlərdə israr edir. Hər iki ölkənin gələcək addımlarında daxili siyasi və iqtisadi vəziyyət mühüm rol oynayır. Rusiyada səfərbər edilmiş və həlak olan hərbçilərin ailələri arasında narazılıq artır ki, bu da uzunmüddətli perspektivdə hökumətə təzyiq yarada bilər. Ukraynada münaqişə davam etdikcə və qış yaxınlaşdıqca daha çox insan döyüşləri dayandırmağın yolları haqqında düşünməyə başlayır.

Gələcək ssenarilər

Ən çox ehtimal olunan ssenarilərdən biri müharibənin mövqe döyüşləri və hər iki tərəfdən lokal hücumlar formatında davam etdirilməsidir. Bu vəziyyətdə hərbi əməliyyatlar illər boyu davam edə bilər. 

İkinci ssenari münaqişənin gərginləşməsi və yeni oyunçuların müdaxiləsidir. Ukraynaya uzaqmənzilli raketlər və digər müasir silahlar verilərsə, vəziyyət gərginləşər ki, bu da Rusiya ərazisinə hücum ehtimalını artıracaq və eskalasiyaya səbəb ola bilər. Belarus kimi yeni oyunçuların müdaxiləsi də güc balansını dəyişə bilər. 

Digər mümkün ssenari müvəqqəti atəşkəs və silahsızlaşdırılmış zonaların yaradılması üzrə danışıqlara keçiddir. Bu halda tərəflər hərbi əməliyyatların intensivliyini azaldacaq və tamhüquqlu sülh danışıqlarına hazırlaşacaq müvəqqəti təhlükəsizlik tədbirləri barədə razılığa gələ bilərlər. 

Bunlar ehtimallardır və hər iki tərəfdən siyasətçilər kimi, ekspertlər də fərqli düşünürlər.

“Müharibənin bitdiyini göstərən bir əlamət görməmişəm"

"Nəzərə alın ki, hələ heç kim heç kimi nokaut etməyib. Rusiya tərəfinin bəyanatı Ukrayna tərəfindən təsdiqlənməyib. Rus ordusu indi qərb hissəsində praktiki olaraq mühasirəyə alınıb. Vəziyyət həqiqətən tamamilə fərqlidir".

Bu sözləri Ukraynalı ekspert Oleksandr Oxrimenko “Cümhuriyət”-ə açıqlamasında bildirib. O hesab edir ki, Ukrayna ordusunun Rusiya ərazisinə hücumu Rusiyanın özünü müdafiə edə bilmədiyini göstərir. 

Bu, Kremlin nüfuzuna güclü zərbədir: 

"Biz Peskovun açıqlamalarına heç vaxt qulaq asmırıq. O, min dəfə deyib ki, Rusiya Ukraynaya hücum etməyəcək. Praktikada nə baş verdi? Dəstək məsələsinə gəldikdə deyirlər ki, bu ABŞ-də və Almaniyada seçkilərdən, geosiyasi məsələlərdən asılıdır. Mən buna şübhə etmirəm. Hazırda Ukraynaya silah xaricdən gətirilir. Üstəlik, Ukrayna indi silah istehsalını artırır. Bu, çox yaxşıdır, indi bizim silahlarımızın çoxu pulsuz verilir. Bizə vəd edilmiş, lakin hələ də təhvil verilməyən silahlar var. Çünki pulsuzdur. Yaxşı olar ki, silahları Ukrayna NATO ölkələri ilə birlikdə özü istehsal etsin". 

Ekspert deyib ki, hazırda nə Ukraynada, nə Moskvada, nə də Vaşinqtonda müharibənin necə bitəcəyi ilə bağlı dəqiq ssenari var:
 
“Demək olar ki, bütün ssenarilər uzun sürən müharibə prinsipi üzərində qurulub. 2-3 illik, hətta 10 illik proqnozlar var.  Bəziləri onu hətta Azərbaycan-Ermənistan arasında olan müharibə ilə müqayisə edir. Sonda Azərbaycan öz məqsədinə çatdı.  Siyasətçilər hər şeyi deyə bilər. Amma ordular sülhə hazır deyil. 

Burada başqa bir nüans var. Müharibə zamanı ordu həmişə döyüş keyfiyyətlərini təkmilləşdirir. Hazırda Ukrayna ordusu müharibənin əvvəlində olduğundan daha güclüdür. İndi bizim cəbhədə Rusiyadan daha çox dronlarımız var. Biz təyyarələr istehsal edirik. Sanki yenidən strukturlaşma gedir və bu səbəbdən də hər cür planların qurulduğu bu gün hamı 2025-ci ildə mütləq müharibənin olacağına inanır. 

Zelenski bildirib ki, bu müharibə payızda bitə bilər. Bir şərtlə ki, bütün dünya ictimaiyyəti, ABŞ, Avropa Rusiyaya təzyiq etsin. Ümumiyyətlə, indi danışıqlar və sülh mövzusunda çoxlu spekulyasiyalar var. Amma bu normaldır. Müharibə həqiqətən də uzun müddətdir ki, davam edir. İnsanlar isə bir növ siyasi qalmaqal istəyirlər. Düzünü desəm, hələ müharibənin bitdiyini göstərən bir əlamət görməmişəm".

“Bütün bəşəriyyət və rus əhalisi məhv olacaq”

Rusiyalı politoloq Sergey Markov isə “Cümhuriyət ”-ə bildirib ki, hərbi əməliyyatların əsas istiqaməti Donetsk cəbhəsidir. Ukrayna ordusu nə qədər yaxın olsa, Donetskə bir o qədər kütləvi hücumlar ola və bunun üçün daha ucuz silah sistemlərindən istifadə edilə bilər: 

"Rus ordusu, xüsusən də Krasnoqorovka və Netaylovoda sonuncu belə zərbələri endirir. Bütün bunlar Pokrovskoe istiqamətidir. Bir az da geri çəkilmək lazım gələcək, o zaman Donetski nəinki artilleriya sistemləri ilə atəşə tutmaq mümkün olmayacaq, hətta qeyri-mümkün olacaq. MLRS - çoxsaylı buraxılış raket sistemlərini atəşə tutmaq da mümkün olmayacaq. Bu məşhur GRAD məşhur “Katyuşa”ya əsaslanır. Uzaqmənzilli raketlərlə atəş lazım gələcək.

Dronlara atəş açmaq mümkün olacaq ki, burada hücumların kütləviliyi artıq xeyli aşağıdır. Bu isə bizə xüsusi hərbi əməliyyatın ən mühüm vəzifələrindən birini həll etməyə imkan verəcək. 10 il ərzində Rusiyanın bütün siyasəti Donetskdə bir milyona yaxın vətəndaşın dinc həyatını təmin etməkdən ibarət olub.

Müharibə bitdikdən sonra oradan gedən vətəndaşlar yenidən geri qayıdacaqlar. Bunu biz Azərbaycanın timsalında gördük. Azərbaycan Ordusunun məhdud antiterror fəaliyyətindən sonra Ermənistan ordusu tam təslim olub və biz görürük ki, hazırda orada Ermənistan ordusu yoxdur, ona görə də Qarabağ ərazisində Rusiya sülhməramlılarının Ermənistan və Azərbaycan qoşunlarını ayırmağa ehtiyac yoxdur. 

Qarabağın işğaldan azad edilmiş ərazilərində Azərbaycan əhalisi üçün təhlükəsizliyi tam şəkildə Azərbaycanın qanuni hakimiyyət orqanları təmin edəcək. Rusiya Prezidentinin vəzifəsi bütün ölkə ərazilərini xarici qoşunlardan təmizləməkdir. Üçüncü məntiq hərbi məntiqdir. Söhbət ondan gedir ki, bir neçə il ərzində cəbhənin bu hissəsində orada Ukrayna ordusunun uzunmüddətli müdafiə sistemi qurulub. Qəbul etmək olduqca çətindir. 

Ancaq bu müdafiənin ən böyük qovşaqlarından biri Avdeevka və Marenkodur. Onlar çoxsaylı döyüşlərdən sonra Rusiya tərəfindən alındı. Hətta Avdeevkanın tutulmasının başa çatması xüsusilə gözlənilməz idi. Bir qrup rus kəşfiyyatçısı gizli keçidlərdən arxa tərəfə keçə bilib”.

Markov Kurskda rus ordusunun əks-hücum əməliyyatına başladığını, amma Rusiyanın Kurskda tələsmədiyini söyləyib:

“Kursk əməliyyatının məqsədi Zaporojye-KS ilə dəyişdirmək üçün Kursk-S-ni ələ keçirmək idi. Bu məqsədə qətiyyən nail olunmayıb. Kursk əməliyyatının məqsədi Rusiyada böyük qıcıq yaratmaq idi, onların dediyinə görə, İkinci Dünya müharibəsindən sonra ilk dəfə xarici qoşunlar Rusiya ərazisinə daxil olub. Artıq bir aydır ki, bütün dünya mətbuatı bu haqda yazır. Əhali nöqteyi-nəzərindən Ukrayna hərbçilərinin Kurska daxil olması, əlbəttə ki, pisdir. 

Amma bir kiçik rayon mərkəzinin 30-40, hətta 60-70 Kursk kəndinin əhəmiyyəti milyonluq şəhər olan Donetskin əhəmiyyəti ilə niyə müqayisə olunur?” 

Raketlər məsələsinə toxunan politoloq qeyd edib ki, Qərbin taktikası kifayət qədər aydındır: 

"Qərb Rusiyanı hansısa böyük hərəkətlərə, sərt hərəkətlərə, xüsusən də kütləvi miqyasda nüvə silahından istifadəyə təhrik etmək istəməz, əksinə, bir az da eskalasiya yolu ilə getmək istərdi. Ona görə də Dmitri Peskov deyir ki, uzaqmənzilli raketlərin Ukraynaya təhvil verilməsi qərarı verilib. Rusiyanın uzaq bölgələrinə hücum etməyə imkan vermək üçün bu qərar artıq praktiki olaraq verilib. Fərz edək ki, Co Bayden ABŞ seçkiləri öncəsi güclü eskalasiya etməyəcək. 

Çünki amerikalıların 83%-i hesab edir ki, Ukraynada Amerika və Rusiya arasında mövcud proksi müharibənin birbaşa nüvə müharibəsinə çevrilməsi və Amerika xalqının Rusiyanın nüvə imkanları ilə tamamilə məhv edilməsi təhlükəsi var. Təbii ki, bütün bəşəriyyət və rus əhalisi məhv olacaq. Lakin bu, ABŞ hökumət dairələrini öz xalqından daha az narahat edir. Buna görə də eskalasiyanın Amerika əhalisini qorxuya salacağı və onların Trampa səs verəcəyi deyilir. Ona görə də inanmaq istərdim ki, seçkilərə qədər belə bir qərar verilməyəcək”. 

Sergey Markov vurğulayıb ki, Zelenski Rusiya ərazisində 250 hərbi hədəfin siyahısını hazırlayıb:

“Bunlar aerodromlar, anbarlar, qərargahlardır. Onlar vurulsa, Rusiyanın hərbi potensialını ciddi şəkildə zəiflədəcək. Bu, o deməkdir ki, Zelenski Moskvaya raket atmağa başlamaqla vəziyyəti siyasi cəhətdən pozmaq lazım olduğuna inanır. Təkcə dron reydləri deyil, böyük raket hücumları ilə edə bilər. 

Yeri gəlmişkən, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi və Britaniya kəşfiyyatı MI6-nın rəhbərləri “Financial Times”-a verdiyi müsahibədə maraqlı məqamlar var.  Mİ6-nın rəhbəri  dedi ki, biz Putinin sərt duruşunu sabit, möhkəm duruşdan ayırmalıyıq. Onlar hesab edirlər ki, Putin sərt gücdür, o, etirazlardan qorxur. Rusiyanın bu hücumlara necə cavab verəcəyini heç kim bilmir”. 

Ukraynada müharibənin başa çatması bir çox amillərdən asılıdır: döyüş meydanında hərbi uğurlar, Rusiya və Ukraynadakı daxili siyasi vəziyyət, beynəlxalq dəstəyin səviyyəsi və hər iki tərəfin güzəştə getmək istəyi. Hələlik heç bir tərəf öz tələblərini qəbul etməyə hazır deyil və danışıqlar ilkin bəyanatlar və diplomatik manevrlər səviyyəsində qalır. 

Sülh istiqamətində real irəliləyiş əldə etmək üçün həm döyüş meydanında, həm də siyasi mövqelərdə mühüm dəyişikliklərə ehtiyac var. Əsas məqamlar tərəflərin güzəştə getmək istəyi və beynəlxalq ictimaiyyətin sülh prosesini dəstəkləməyə hazır olması olacaq. O vaxta qədər müharibə çox güman ki, milyonlarla insana təsir edən uzun sürən və ağrılı münaqişə olaraq qalacaq.

Səbinə Uğur
"Cebheinfo.az"