Ermənistan tərəfi sərhədlərin 1929-cu il xəritələrinə əsasən müəyyən edilməsini istəyir.

Cebhe.info-nun məlumatına görə, Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan belə deyib.

“Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhəd 1929-cu ildə delimitasiya olunub. Qalır bizim bunu Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhəd kimi əsas götürməyimiz üçün qarşılıqlı razılığa gəlməyimiz. Biz bu bu sərhəddi qəbul edirik, 29,800 kv.km. ərazini mühafizə və irəliyə doğru hərəkət edirik. Mexanizmlər məsələsində hələ də aydınlıq yoxdur. Amma belə bir anlayış var ki, bu istiqamətdə hərəkət etməliyik”, - Qriqoryan belə deyib.

Qeyd edək ki, Ermənistan tərəfinin adından Armen Qriqoryan sərhədlərin 1929-cu ilin xəritələri əsasında delimitasiya və demarkasiya edilməsini hələ 2021-ci ildə təklif edib. Təbii ki, bu təklif əslində, Azərbaycanı qane edir. Çünki SSRİ dövründə xeyli ərazisi Azərbaycandan qanunsuz alınaraq Ermənistana verilib. Zəngəzur mahalı, Gədəbəy, Qazax rayonlarının və Naxçıvanın MR-nın geniş torpaq sahələri və yaşayış məntəqləri kolxoz təsərrüfatını inkişaf etdirmək adı altında Ermənistan SSR-in inzibati ərazi vahidinə daxil edilib.

Sonra isə həmin torpaqlardan azərbaycanlılar qovulub və ermənilər bu ərazilərə yiyələnib. Ermənistan tərəfi 1929-cu ilə dair topoqrafik xəritələrin hüquqi qüvvəyə malik olduğunu, delimitasiya və demarkasiya prosesinin məhz bu sənədlər əsasında aparılmalı olduğunu bildirir. Əgər delimitasiya prosesində həmin dövrün xəritələri əsas götürülərsə, o zaman SSRİ dövründə Azərbaycanın Ermənistana verilmiş xeyli əraziləri geri qaytarılmaldır.

Bu halda Azərbaycanın ərazisi 92 min kvadrat kilometrə qədər böyüyə bilər.

Zəngəzurun və bəzi torpaqların qanunsuz olaraq Ermənistana verilməsindən sonra 1921-ci ildə Azərbaycanın ərazisi 97,3 min kv.km təşkil edib. Ona görə də 1921-ci ilin Qars müqaviləsi əsas götürülərsə, Azərbaycan ərazisi artaraq 97,3 min kv.km-ə çatacaq. Rəsmi İrəvan bu həqiqəti bildiyinə görə, guya 1929-cu ildə Ermənistan SSR-in ərazisinin 29,8 min kv. km.olduğunu iddia edir.

Qəribədir ki, Baş nazir Paşinyan Ermənistan ərazisinin 1991-ci ildə də 29,800 kv.km təşkil etdiyini bildirir. O, Azərbaycandan bu sərhədlər çəçivəsində Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanımağı tələb edir. 1963-cü ildə nəşr olumuş atlasda isə Ermənistan SSRİ-nin ərazisi 29,743 kv.km. göstərilir. Sovet dövründə minlərlə hektar torpaq sahələrinin, yaşayış məntəqlərinin Ermənistana verildiyini nəzərə alsaq, ərazilərin miqyası artmalı idi. Ancaq ermənilər 1929-cu illə 1991-ci ilin göstəricilərini eyniləşdirməklə saxtalaşdırmaya yol verməyə çalışır.

Məqsəd isə Sovet dövründə qanunsuz əldə etdikləri torpaqları delimitasiya prosesindən kənar saxlamaqla Ermənistanın tarixi ərazisi kimi qələmə verməkdir.

AMEA Qafqazşünaslıq İnstitunun şöbə müdiri Elnur Kəlbizadə Cebhe.info-ya açıqlamasında bildirib ki, Armen Qriqoryanın açıqlaması bir sıra şübhəli məqamlardan xəbər verir.

Onun sözlərinə görə, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası 1929-cu ilin xəritələri əsasında aparılsa, həmin dövrün sənədləri dəqiq öyrənilməlidir:

“Unutmaq olmaz ki, Azərbaycan tərəfi bununla hələ öz mövqeyini açıqlamayıb. Amma biz müxtəlif qaynaqlara diqqət yetirsək görərik ki, Sovet dövrünün xəritələrində Ermənistan SSRİ-nin ərazisi 29,8 min kv.km deyil, 29,743 kv.km göstərilir. Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi rəqəmi yuvarlaşdırmaqla ilk saxtalaşdırmaya imza atır. Digər bir məsələ ondan ibarətdir ki, əgər tərəflər sərhədlərin 1929-cu ildən sonrakı dövrə uyğun xəritələr əsasında müəyyənləşməsi barədə razılığa gəlibsə, o zaman bir sıra suallara aydınlıq gətirilməlidir.

Birincisi, 1929-cu il fevral ayının 18-də qəbul edilmiş qərarla Şərur-Dərələyəz qəzası ləğv edilib və bu bölgənin Dərələyəz hissəsi bütünlüklə, o cümlədən Naxçıvan Muxtar SSRİ-nin 9 kəndi Ermənistana verilib. Bunlar Şərur dairəsinin Qurdqulaq, Xaçik, Horadiz, Şahbuz nahiyəsinin Oğbin, Sultanbəy, Ağxaç, Almalı, İtqıran, Ordubad nahiyəsinin Qorçulan kəndləri, həmçinin Kilid kəndinin otlaq və əkin sahələri Ermənistana verilib. Qanunsuz olaraq Ermənistan SSRİ-yə verilən bu ərazilər 625 kv.km-ə yaxın olub. İlk növbədə, bu ərazilərlə bağlı bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirilməlidir. Bir sıra mənbələr isə göstərir ki, 1930-cu ildə Əldərə, Lehvaz, Astara, Nüvədi və başqa yaşayış məntəqələri Ermənistana verilib. Sonradan bu ərazidə Mehri rayonu formalaşdırılıb. Bu ərazilərin taleyinə aydınlıq gətirilməsi çox vacibdir. Sonrakı illərdə də Azərbaycan ərazilərinin Ermənistana hədiyyə verilməsi davam etdirilib. 1938-ci il mayın 5-də qəbul edilmiş qərarla Naxçıvan MR-nin Kərki kəndinin ətrafındakı torpaqların bir hissəsi Ermənistan SSRİ-yə qatılıb. Azərbaycan tərəfi bu məsələni qaldırmalı və tarixi ədalət bərpa olunmalıdır. 1985-ci ildə Azərbaycanın xeyli torpaq sahəsi o cümlədən, Sədərək rayonunun Həsənqulu bağı adlı ərazisi Ermənistana verilib. Bunun müqabilində Ermənistan SSRİ başqa bir ərazidən torpaq sahəsi ayırıb Azərbaycana verməli olsa da, qərar icra olunmayıb. Ona görə də Armen Qriqoryanın təklifinə Azərbaycan tərəfi münasibətini bildirməlidir.

İkincisi, 1929-cu ilin arxivlərində, xüsusilə də hərbi xəritələrdə əksini tapmış məlumatlar dəqiq öyrənilməlidir.

Qriqoryanın iddia etdiyi ərazi ölçülərlə bir sıra mənbələrdəki ərazi göstəriçiləri arasında fərqlər var. Bu, onu göstərir ki, Ermənistan danışıqlar prosesində yeni ərazilər əldə etməyə çalışır. Yəni Ermənistan özünü delimitasiya və demarkasiya tərəfdarı kimi göstərməyə çalışsa da, rəqəmlərin təhrifinə başlayıb. Eyni zamanda, Ermənistan 1990-cı ilin yanvar ayında eksklav vəziyyətdə olan Kərki kəndini və 1990-1992-ci illərdə Qazax rayonun yeddi kəndini işğal edərək qanunsuz ilhaq edib. Danışıqlarda bu kəndlərin qaytarılması məsələsi də qaldırılmalıdır”.

Müşfiq Abdulla
Cebhe.info