“Ən ucuz 1 otaqlı “xuruşşovka” 90- 100 mindir, bu qiymətə imarət almaq olar, ancaq…”

Ölkədə vətəndaşların əsas problemlərindən biri də evsizlikdir. Bu istiqamətdə hökumət bir sıra layihələr həyata keçirməsinə baxmayaraq, elə də ciddi dəyişiklik müşahidə edilmir. Çox sayda vətəndaş uzun illərdir ki, ev almaq arzusunda olsa da, onu reallaşdıra bilmir. Səbəb isə daşınmaz əmlakın qiymətinin getdikcə daha da artması, əmək haqqlarının azlığının isə bu arzunun gerçəkləşməsinə imkan verməməsidir. 

Ev bazarında mövcud vəziyyətlə bağlı “Cümhuriyət”-in suallarını daşınmaz əmlak üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev cavablandırıb: 

-Paytaxtda davamlı olaraq yeni binalar tikilsə də, evsiz insanların sayı nəinki azalır, əksinə artır. Niyə vətəndaşlar mənzil sahibi ola bilmir?

- Keçmiş sovet dövründə də vətəndaşların mənzil problemini həll etmək üçün dövlət layihəsi var idi. Həm də həmin dövrdə əhali sayı az idi. Ancaq indi əhali sayı artıb, dünyanın hər bir yerində sistem tam dəyişib.

Ev məsələsi artıq özəl bir sahəyə keçib. Ancaq dövlət tərəfindən şəhid ailələri, müharibə veteranları, əlillər üçün evlər verilir. Hətta vətəndaş aztəminatlıdırsa, sosial yardım alırsa, kirayə qalırsa və yaxud hərbçilər yaşadığı ünvandan kənarda qalırsa, onların da kirayə pulunu dövlət verir. Yəni bu kimi yaxşı addımlar da var. Ancaq təəssüflər olsun ki, evlərin qiyməti gündən-günə artır və ev almaq nəinki aztəminatlı ailələr, hətta orta maddi durumu olanlar üçün çox çətindir. Bu problemlərin aradan qaldırılması üçün bəzi sosial layihələr var.

Məsələn, MİDA, İpoteka Kredit və Zəmanət Fondunun kirayə mənzil layihəsi var. Bunlarda isə birində qiymət ucuz, alış mexanizmi çətindir, digərində qiymət normal, alış mexanizmi rahatdır. Yəni insanlar yararlana bilirlər. Gələcəkdə hansısa bu tip sosial layihələri dövlət həyata keçirməlidir ki, insanlar evsizlikdən əziyyət çəkməkdən xilas olsunlar və kirayə ödədikləri pulu iqtisadiyyata yönəltsinlər. 

Vətəndaş pulu yığıb harasa ödəyirsə, ancaq həmin pula hansısa ərzaq, məişət əşyası ala bilər ki, bununla da iqtisadiyyata daha çox xeyir verə bilər. Bu gün dünyanın müxtəlif ölkələrində çöldə yatan on minlərlə insan var. Ancaq biz hər şeyi Bakı ilə ölçürük. Azərbaycan Bakıdan ibarət deyil, bizim digər böyük şəhərlərimiz, rayonlarımız, kəndlərimiz var, azad olunmuş ərazilərdə də tikinti işləri gedir.

Bu gün Bakıda evsizlikdən əziyyət çəkən insanların böyük bir qismi digər bölgələrdən gələnlərdir və onların əksəriyyətinin bölgələrdə evləri var. Ancaq iqtisadi vəziyyət Azərbaycanda tam inkişaf etsə, bölgə əhalisi elə rayonda qalaraq öz evlərində yaşayar və həm də iqtisadi baxımdan zəif olan ərazilərin vəziyyəti yaxşılaşa bilər.

Bunun üçün ciddi və ağıllı addım atılarsa, ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlılığı üçün daha yaxşı olar və ev problemi aradan qalxar. Rayonlarda evlər daha ucuzdur. İş mexanizmi daha yaxşı qurulsa, həmin ərazilərdə ev almaq daha asan, krediti, aylıq ödənişi daha az olar. Artıq yenidənqurma işləri getsə, daha yaxşı olar. Daha çox regionların iqtisadi inkişafına fokuslanmaq lazımdır. Əsasən bunu reallaşdırmaq mümkün olarsa, ev problemlərinin böyük əksəriyyəti aradan qalxa bilər. Bunun üçün hərəkətə keçmək lazımdır. 

-Evlərin maya dəyəri ilə satış qiymətlərində fantastik qiymət fərqi müşahidə edilir. Məsələn, paytaxın mərkəzi ərazilərindən birində yeni tikili binada 800 min manata mənzil satılır. Buradan belə görünür ki, belə evlər ancaq imkanlı şəxslər üçün inşa edilir. Bu, o deməkdir ki, aztəminatlı ailə heç vaxt belə binalardan mənzil ala bilməyəcək...

-Eyni tikinti şirkəti binanın birini Bakının mərkəzində, digərini isə hansısa bir rayonda tikir. Orada kvadratını 800 manata, Bakıda isə 3000 manata satır. Bu, o demək deyil ki, Bakıdan daha çox qazanır. Bölgədə torpağın 1 sotu yeni tikili bina üçün 5-10 000 manatdırsa, mərkəzdə 150-200 min manatdır. Bir binanın tikintisi üçün 50 sot-1 hektar torpaq sahəsi lazımdır.

Yəni sotu 150 min manatdan 1 hektar torpaq sahəsi 15 milyon manat edir, ki, bu, sadəcə torpağın puludur. Ancaq bölgədə 1 hektar torpaq sahəsi 5 min manatdan 500 min manata qədər edir. Tikinti materiallarının xərcləri eynidir. Ancaq şəhərdən kənarda torpağın pulu, vergi və s. məsələləri üstünə gəldikdə, fantastik olaraq qiymətlər artır. Hər yerdə pilot layihələr tikirlər.

Belə ki, köhnə binanı sökür, orada yaşayan sakinlərə yeni binada ev verir, kirayə pulunu, daşınma pulu, tam təmirli mənzil verir. Tikinti şirkəti 3 il tikinti aparır və onun vergilərini və s. hesabladıqda ona maksimum 10-15 mənzil qalır. Ancaq əvvəlki illərdə daha asan idi. Torpaq pulsuz, sənədləşmə asan idi. Ona görə tikinti çox gedirdi və qiymətlər də münasib idi. Ancaq getdikcə mövcud vəziyyət qiymətlərin artmasına səbəb olur. 

-Reallıq odur ki, imkanlı şəxs bir neçə ev alır. Ancaq elə insanlar var ki, həyatı boyu ev ala bilmir və kirayədə vəfat edir... 

- Bəli, doğrudur. Qiymətlər fantastik bahadır. Binalarda nəinki 800 min, 1 milyon, 1 milyon 500 min manata da evlər var. İş orasındadır ki, onların da daimi alıcıları var. Məsələn, illərdir ki, sənədləşmə prosesi ilə bağlı danışılır, ortada real heç nə yoxdur. İndi işçi qrupu yaradılıb.

Bütün çıxarışsız evlərə çıxarış verilərsə, şərt deyil ki, hamı mərkəzdə yaşasın, Abşeron ərazisində 30-35-40-50 min manata 2-3 otaqlı həyət evləri var və çıxarış olsa, vətəndaş onu kreditlə alar. Ayda 200-300 manat ödəməklə bu evləri əldə edə bilər. Bu gün ən ucuz 1 otaqlı “xuruşşovka” evin qiyməti 90- 100 min manatdır. Bu qiymətə kənarda böyük bir imarət almaq olar. Ancaq sənədi olmadığına görə vətəndaş ala bilmir. Bunlar hamısı bir-biri ilə bağlıdır və bunlara nəzarət, idarəetmə fərqli qurumlardadır ki, onlar yeri gələndə bir-birini qəbul etmir.

- Belə bir fikir də var ki, evlərin qiymətinin bahalaşmasında “maklerlərin” də rolu var. Bu fikirlə razılaşırsızmı?

- Əvvəlki illərdə bəlkə də olardı. İndi sosial şəbəkələr, daşınmaz əmlakların satışı ilə bağlı xeyli sayda satış saytları var. Əgər alıcı ev alarkən əvvəllər “maklerə” müraciət edirdisə, indi 90 faiz ev satan adam özü elanı sayta yerləşdirir

. Müştəri əksər hallarda saytdan tapılır. Artıq vasitəçilər kənarda qalıb. Eləcə də bina tikənlər özləri də satış ofisləri açır və müştəri birbaşa ofisə gedir. “Maklerlər”in qiyməti bahalaşdırması o halda mümkündür ki, özləri alırlar, tikirlər, satırlar və qiyməti özləri müəyyən edirlər. Bu halda mümkündür.

-Bir çox binalarda mənzillər hələ tikinti başlamadan öncə, təməli qoyularkən satışa çıxarırlar, vətəndaşlar da müraciət edir, ancaq sonra tikinti yarımçıq qalır. Burada istehlakçı hüququ pozulmurmu?

- Burada öhdəlik müqaviləsi bağlanır. Tikinti şirkəti hansı müddətə tikib təhvil verəcəyi ilə bağlı öhdəlik götürür. İndiki halda öhdəlik prosesi daha çox gecikir. Çünki tikinti şirkətləri daha çox köhnə binaları söküb tikirlər. Söküntü vaxtı şirkət görür ki, bir neçə nəfər evdən çıxsa da, bəzilər evindən köçmür. Bu isə məhkəmə predmeti olur.

Nəticədə də məhkəmə aylarla, illərlə uzanır. Bu yubandıqca, şirkət sakinlər qarşısında öhdəliyi yetirə bilmir. Tikinti materiallarının qiymətinin artması kimi bir sıra amillərlə bağlı da şirkət müflis olur. İndiki vəziyyətdə artıq əvvəlki dövrdən fərqli olaraq şirkətlər daha çox bina tikə bilmir. Söhbət onun pulunun olub-olmamasından getmir. Daha çox etibarlı şirkətə, keçmişi yaxşı olana önəm verirlər. 

Yeni şəhərsalma qaydaları elə sərtdir ki, maddi durumu yaxşı olmayan şirkət bina tikə bilmir. Çünki artıq hansısa bir şirkət bina tikmək üçün depozit olaraq banka pul qoymalıdır. Bankda binanı tikə biləcək qədər pulun olmalıdır, həmin pulla sakinlərin kirayə və digər xərcləri ödənilməlidir. Yəni pulun, depozitin varsa, bina tikə bilərsən. 

Əvvəlki illərdən frqli olaraq indi tikinti çox az gedir. Bir vaxtlar tikinti daha sürətlə gedirdi. İndi yeni qaydalar tikintini çətinləşdirir. Yeni qaydalara görə, bina tiksən, gərək azmərtəbəli bina tikəsən, buradan da şirkət zərərlə çıxır. Çünki söküb tikirlər, sakinləri evlə təmin etməlidirlər. Tikinti ilə bağlı vergilər də kifayət qədər yüksəkdir ki, bu da özlüyündə qiymət artımına gətirib çıxarır.

Qiymət o qədər bahadır ki, alıcılar ala bilmir. İnsanların gəliri artmayıb, minimal əmək haqqı 345 manatdır. Ancaq bir otağın kirayə haqqı da 400 manatdır. Bir şəxsin aldığı əmək haqqı elə kirayə pulunu ancaq ödəyir. Burada tərs mütənasiblik yaranıb. 

Nigar Abdullayeva
"Cebhe.info"