Azərbaycan dili xalqımızın minilliklər boyu formalaşmış mədəniyyətini, düşüncə tərzini, tarixi yaddaşını və mənəviyyatını yaşadan ünsiyyət vasitəsidir.

Bu gün dünyada 50 milyondan çox insan üçün Azərbaycan dili ana dili funksiyasını yerinə yetirir. Bu, dilimizin geniş coğrafiyada yaşadığını, beynəlxalq səviyyədə tanındığını və xalqımızın milli kimliyinin ayrılmaz bir parçası olduğunu sübut edir.

Azərbaycan dili öz zəngin leksikası, ahəngdarlığı və ifadə imkanları ilə dünya dilləri içərisində öz layiqli yerini qoruyub saxlayır. Lakin etiraf etməliyik ki, qloballaşma, texnoloji inkişaf və müxtəlif mədəni təsirlərin güclənməsi ilə bu dildə də müəyyən yad təsirlərin izləri hiss olunmağa başlayıb. Təəssüf ki, son illərdə bu təsirlər təkcə dilin leksikasında deyil, həm də onun ictimai məkanlarda istifadə formalarında, qrammatikasında və təqdimat üslubunda özünü göstərir.

Bakının küçələrində, ticarət obyektlərində və ictimai iaşə yerlərində buna çox rast gəlinir. Mağazaların və reklam lövhələrinin böyük əksəriyyətində yazıların ingilis dilində olması artıq adi bir mənzərəyə çevrilib. “Sale”, “Coffee shop”, “Beauty studio”, “Fashion house” kimi adlar, doğrudur, müasir görünə bilər, lakin bu adlar Azərbaycan şəhərində deyil, Avropanın hansısa şəhərində olduğumuz təəssüratını yaradır. Halbuki, Azərbaycan dili Konstitusiya ilə dövlət dili elan olunub, bütün rəsmi və ictimai həyatda istifadəsi təmin edilib. Belə bir şəraitdə ictimai məkanda ana dilindən istifadənin azalması, açıq şəkildə dövlət dilinə və milli dəyərlərə hörmətsizlikdir.

Daha narahatedici bir hal isə bəzi iaşə və xidmət obyektlərinin adlarının rus dilində, lakin latın qrafikasında yazılmasıdır. “Zloy kofe”, “Palirovka”, “Moyka”, “Balansirovqa” kimi ifadələr nə düzgün Azərbaycan dili nümunəsidir, nə də rus dilinə tam uyğun gəlir. Bu, nəinki savadsızlıq göstəricisidir, həm də dilə olan etinasızlığın bariz nümunəsidir. Belə yanlış və qarışıq yazıların artması isə xüsusilə gənc nəsildə dil normalarına biganə münasibət formalaşdırır.

Eyni vəziyyət avtomobil ehtiyat hissələri satılan mağazalarda da müşahidə olunur. Burada hissələrin adları çox zaman rus dilindən olduğu kimi götürülür, lakin latın qrafikasında, həm də kobud orfoqrafik səhvlərlə yazılır. Belə yazılarla tez-tez rastlaşmaq, insanların yaddaşına bu formaların düzgün variant kimi hopmasına səbəb olur. Zaman keçdikcə cəmiyyət düzgün ilə yanlış arasındakı sərhədi ayırd edə bilməyəcək. Bu isə dilin saflığı üçün ciddi təhdid yaradır.

Bunlardan əlavə, insanlarımızın danışığında rusca ifadələr daha tez-tez səslənir. Qeyd etmək lazımdır ki, dilin bu şəkildə ifadə vasitəsi əcaib hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Vətəndaşlar nitqlərində rus və Azərbaycan dillərində qarışıq ifadələri birgə işlədirsə, bu, dilimizə sayğı göstəricisi sayıla bilməz.

Məsələnin ciddiliyini nəzərə alan Azərbaycan dövləti son illərdə bu sahədə ardıcıl və məqsədyönlü addımlar atır. Azərbaycan dili ilə bağlı ölkə rəhbərliyi tərəfindən onlarla sərəncam və fərman imzalanıb, Dövlət Proqramı qəbul olunub. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü və imzası ilə qəbul edilən “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” Fərman isə bu istiqamətdə ən vacib sənədlərdən biridir. Həmin sənəddə dilimizin leksik və qrammatik qaydalarının qorunmasının zəruriliyi xüsusi olaraq vurğulanır. Qeyd olunur ki, dilin normalarının pozulması yalnız dil mədəniyyətini deyil, bütövlükdə cəmiyyətin mədəni səviyyəsini də aşağı salır.

Bu baxımdan Azərbaycan dilinin saflığını qorumaq təkcə dövlətin deyil, hər bir vətəndaşın mənəvi borcudur. Ana dilimizə münasibət, əslində xalqımızın özü-özünə münasibətidir. Bir xalq öz dilinə sahib çıxmırsa, onun milli kimliyi də, mədəni irsi də zamanla silinməyə məhkumdur. Biz bu gün Azərbaycan dilini yaşatmaqla təkcə bugünkü nəsillərə deyil, gələcək nəslə də bir mədəniyyət və mənəviyyat mirası ötürürük.

Azərbaycan dili təkcə danışıq vasitəsi deyil, həm də milli ruhun ifadə vasitəsidir. Bu dilin qorunması, inkişaf etdirilməsi və gündəlik həyatda layiqincə istifadə olunması bizim dövlətçiliyimizin, müstəqilliyimizin, mədəniyyətimizin və milli varlığımızın əsas dayaqlarındandır. Bu mənada dilin saflığı uğrunda mübarizə yalnız filoloqların və ya dilçilərin işi deyil, bütün xalqın ortaq vəzifəsidir.

Dilimizin qorunması təkcə qadağalar və cərimələrlə yox, həm də maarifləndirmə, sevgi və nümunə ilə mümkündür. Əgər biz öz dilimizi sevərək danışsaq, onu düzgün və qürurla istifadə etsək, gələcək nəsillər də bu mirasa eyni dərəcədə dəyər verəcək. Unutmayaq, Azərbaycan dili bizim kimliyimizdir, onu qorumaq isə hər birimizin vicdan və vətəndaşlıq borcudur.

Rəsul Mirhəşimli,

filoloq, araşdırmaçı jurnalist

Yazı, Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Media və Mülki Cəmiyyət İctimai Birliyi tərəfindən həyata keçirilən “Azərbaycan dili və mədəniyyəti: milli və bəşəri dəyərlər” adlı layihəsi çərçivəsində çap olunur.

 

"Cebheinfo.az"