Bəşəriyyət başqa planetlərdə potensial olaraq mövcud olan sivilizasiyaların nümayəndələri ilə nə zamansa ünsiyyət qura biləcəkmi?

Bu, ağıllı yadplanetlilərin dillərini öyrənən hipotetik bir elm olan ksenolinqvistikanın verdiyi sualdır.

Bioloqlar, antropoloqlar, dilçilər və digər dil və ünsiyyət mütəxəssisləri qeyri-insani və başqa dünya dilinin necə ola biləcəyini öyrənməyə başlayıblar.

“Cebhe.info” xəbər verir ki, hətta 1992-ci ildə qurulan Klinqon Dil İnstitutu da var ki, o, yadplanetli dillərin mümkün formalarını və bizim onları başa düşə bildiyimizi öyrənir.

Yerdən kənarda ağıllı həyat

San-Fransiskoda “Messaging Extraterrestrial Intelligence” (METI International) şirkətinin prezidenti, astrobioloq Duqlas Vakoç Cefri Panske ilə birgə Ksenolinqvistika adlı yeni kitabı redaktə edib. Kitab “Yad dil elminə doğru” adlanır. O, insan dili və heyvanların ünsiyyət sistemləri ilə bağlı məşhur nəzəriyyələrə əsaslanır, yerdən kənar kəşfiyyatla qarşılaşsaq, nələri kəşf edə biləcəyimiz barədə fərziyyələr irəli sürür.

Vakoç “Space.com”-a bildirib ki, 60 ildən artıqdır tədqiqatçılar radio teleskoplardan istifadə edərək siqnalları dinləməklə yerdən kənar kəşfiyyatı axtarırlar və onların bu fəaliyyəti gələcəkdə uğurlu ola bilər:

"Biz naməlum sivilizasiyadan gələn mesajı deşifrə etmək problemi ilə üzləşə bilərik və dilçilər bu kodu sındıracaq açarı təqdim edə bilərlər".

Vakoc bəşəriyyətin niyyətlərini çatdırmağın vacibliyini vurğulayıb:

"Başqa bir vacib sual Yerdəki dillərdə gördüyümüz kimi universal qrammatikanın daha geniş kainatda tətbiq oluna biləcəyidir".

Kitabda qeyd olunduğu kimi, əsas problemlərdən biri ünsiyyətin deyilənlərin məzmunundan daha çoxunu əhatə etməsidir:

"Siz də niyyətinizi bildirmək istəyirsiniz".

Söhbətə başlayın

Dünyadakı ümumi fikirlərədn biri də odur ki,  bəşəriyyət yadplanetlilərin işğalını təhrik edə bilər. Bunu önləmək üçün isə ünsiyyət vacibdir:

“Əslində, ulduzlar arasında səyahət edə bilən hər hansı bir sivilizasiyanın keçən əsrdə kosmosa sızan radio və televiziya siqnallarını götürmək texnologiyası da var”.

Buna görə də, hədəf mesajlarını alan hər hansı yadplanetlilər bizim varlığımızı öyrəndikdə təəccüblənməyəcəklər:

“Ancaq söhbətə başlamağa çalışdığımıza təəccüblənəcəklər. METI-nin bütün məqsədi budur - ilk əlaqə yaratmaq niyyətimizə çatmaq."

Kiminlə və necə söhbət?

Duqlas Vakoç bildirib ki, onu ən çox bəşəriyyətin təmasda ola biləcəyi yadplanetlilər maraqlandırır:

“Bunlar radio siqnallarının ötürülməsi və qəbulu texnologiyasını inkişaf etdirmiş yadplanetlilərdir. Keçmişdə alimlər ulduzlararası mesajlar göndərəndə bu ümumi texnologiya mesajların işlənməsi üçün əsas idi”.

Vakoc qeyd edib ki, indiyə qədər kosmosa göndərilən mesajlar başlanğıc nöqtəsi kimi riyaziyyat və elmin zahirən universal prinsiplərinə əsaslanıb:

“Ancaq bəlkə də daha fundamental bir şey var. İnsan riyaziyyatı və elmi inkişaf etdirməmişdən çox əvvəl bizim dilimiz var idi. Bəlkə də eyni şey digər ulduzların ətrafında fırlanan planetlər üçün də keçərlidir”. O, bir tərəfdən riyaziyyat və elm, digər tərəfdən isə dil arasında seçim edilməli olduğunu düşünməyin çox bəsit olacağını söyləyib.

Hansı dildə söhbət?

Cənubi İllinoys Universitetinin dilçilik departamentinin sədri və ksenolinqvistika üzrə yeni kitabın həmmüəllifi, dosent Cefri Panske bildirib  ki, dilin nüvəsi olaraq təyin etdiyimiz şey xarici mülahizələrlə əsaslı şəkildə məhdudlaşdırıla bilər:

“Demək olar ki, linqvistik, qeyri-insani zəkanın dillə eyni nüvəyə sahib olacağı dəqiqdir. Lakin dilin insan dili üçün universal olan bir çox aspektləri var ki, onları yalnız bu cür xarici mülahizələrlə izah etmək mümkün deyil. Təbii ki, qeyri-insani zəkanın bizim idrak sistemlərimizlə eyni xüsusiyyətlərə malik olduğuna zəmanət yoxdur. Beləliklə, dilin əsas quruluşu eyni olsa da, deyilənlər şərhə tabe olmaya bilər”.

Cənubi Kaliforniya Universitetinin Kraniomolekulyar Biologiya Mərkəzinin direktoru Bridcet Samuels elm adamlarının ksenolinqvistikaya ciddi yanaşmağa başladığını deyib. O, universal qrammatikanın kainatın harasında yerləşə biləcəyi sualını həll edən iki sahədə araşdırma aparır. Bu sahələr dil insanlarda necə yaranması və insan dilində variasiya hüdudlarıdır:

“Son illərdə heyvanların ünsiyyəti ilə bağlı araşdırmalar kəskin şəkildə artıb və bizə insan dilinin unikal olduğu və ya olmadığı barədə yeni fikirlər verir. Bundan əlavə, kommunikasiya sistemlərinin onlardan istifadə edən orqanizmlərin unikal idrak qabiliyyətləri ilə formalaşma tərzi də düşündürücüdür”.
 
Fizikanın dəyişməz qanunları

Samuels qeyd etdi ki, dili genetik qabiliyyətlərimizdən və təcrübələrimizdən kənarda formalaşdıran "üçüncü amil"lə birləşən tədqiqat tamamilə yeni universal qrammatika nəzəriyyəsinin əsasını qoyub.

Bu nəzəriyyə Samuels və Panskeyə aşağıdakı proqnozu verməyə kömək edib:

"Dil sintaksisi və eksternalizasiyanın bəzi aspektləri hətta xarici dillərdə də eyni ola bilər, çünki onlar fizikanın dəyişməz qanunları ilə məhdudlaşdırılır".

Kosmik kontekstdə dil və heyvan ünsiyyətindən danışan Vakoç yadplanetlilərlə təmasda olub-olmamağımızdan asılı olmayaraq, dilin hətta planetimizdə də necə unikal olduğunu yenidən düşünməli olduğumuzu deyib:

"Ksenolinqvistika göstərir ki, insan dili həmişə tutduğumuz imtiyazlı mövqedən istifadə edə bilməz".

Xəzər
“Cebhe.info”